Jaarlijks sterven er 3.700 mensen aan beroepsziekten. Meer dan de helft daarvan, zo’n 2.000, overlijdt aan de gevolgen van beroepslongziekten. Nog eens tienduizenden mensen zitten thuis met ernstige klachten. Jaarlijks komen er zo’n 13.000 nieuwe slachtoffers van beroepsziekten bij. Serieuze cijfers, terwijl met de juiste maatregelen veel problemen zijn te voorkomen.

Risico’s van stoffen
Bij risico’s van blootstelling aan stoffen denk je waarschijnlijk aan giftige stoffen zoals asbest, chemische verfluchten en lasrook. Maar wist je dat je ook van blootstelling aan natuurlijke stoffen zoals mest, zand en paprikapollen ernstig ziek kunt worden? Vaak zijn mensen zich niet bewust van de risico’s. Door blootstelling aan deze natuurlijke stoffen, kunnen de longen geleidelijk achteruit gaan, wat mensen vaak pas na jaren in de gaten hebben. Het begint met een onschuldig hoestje, verkoudheidsklachten en vermoeidheid, maar het kan leiden tot onherstelbare schade aan de longen. Inzicht in de risico’s in jouw organisatie en voorlichting aan medewerkers is dan ook belangrijk om gezondheidsschade tegen te gaan, nu en op de lange termijn.

Oorzaken
Er zijn drie manieren waarop beroepslongziekten zich ontwikkelen. Ten eerste kun je ziek worden van het inademen van giftige stoffen, die op termijn bijvoorbeeld longkanker veroorzaken. Maar je hebt ook stoffen die zich opstapelen in je longen. De fijne stofdeeltjes adem je niet meer uit en blijven in je longen zitten. Vergelijk het met een stofzuigerzak die langzaam vol raakt, maar die je niet kunt vervangen. En dan zijn er nog stoffen waar je door hoge blootstelling allergisch voor kunt worden. Dit zijn gewone stoffen waar iedereen wel mee in aanraking komt, maar waarvoor je bij dagelijkse, jarenlange hoge blootstelling allergisch voor kunt worden. Daardoor kun je ernstige astmatische klachten ontwikkelen die er zelfs toe kunnen leiden dat je je werk niet meer kunt uitvoeren. Bekijk bij de risico-inventarisatie en –evaluatie (RI&E) dan ook altijd of er sprake is van blootstelling aan mogelijk gevaarlijke stoffen. De meeste brancheorganisaties kunnen je meer vertellen over de risicovolle stoffen die voorkomen bij de werkzaamheden in jouw specifieke branche.

Risicovolle stoffen voor longziekten

Risicovolle stoffen en de werkgebieden waarin deze veel voorkomen zijn onder andere:

Dieselrook
Bouw, wegenbouw, havens, vliegvelden, garages, huisvuilsector, vrachtwagenproductie, wegtransport, carrosseriebouw, landbouw, op- en overslag (veilingen)

Lasrook
Metaal, scheepsbouw, bouw, carrosseriebouw, autoproductie, installatiebranche

Organische stoffen
Landbouw (akkerbouw, veeteelt, tuinbouw) en voedingsindustrie

Allergene stoffen
Bakkers, meelmaalderijen, kunststofindustrie, landbouw

Kwartsstof
Bouw, wegenbouw, betonindustrie, landbouw

Houtstof
Bouw, houthandel, meubelindustrie, timmerfabrieken, parketleggers, jachtbouw

Asbest
Renovatie/sloop gebouwen, scheepsreparatie, machineonderhoud, installatiebranche, brandweer

Oplosmiddelen
Bouw, huisschilders, meubelindustrie, scheeps- en jachtbouw, carrosseriebouw, autoproductie, grafische industrie, garages, autoschadeherstel

Rook en roet
Brandweer

Chemische stoffen
Chemie

Maatregelen tegen beroepslongziekten
Met de juiste preventieve maatregelen zijn beroepslongziekten te voorkomen. Neem in het plan van aanpak daarom maatregelen op om blootstelling zoveel mogelijk te voorkomen. Volg daarbij altijd de arbeidshygiënische strategie. Dat betekent dat je begint bij bronmaatregelen: het compleet wegnemen van de gevaarlijke stof, bijvoorbeeld door deze te vervangen door een alternatief. Helaas is dat niet altijd mogelijk. In veel gevallen is het wel mogelijk om zogeheten technische maatregelen te nemen. Denk bijvoorbeeld aan afzuiging. Je kunt ook eens kijken naar de werkmethode. Bij iets simpels zoals schoonmaken zweeft er al snel van alles door de lucht. Probeer dit zoveel mogelijk te voorkomen door machines indien mogelijk buiten schoon te maken en vooral geen perslucht te gebruiken. Om de vloer schoon te maken, wordt vaak een bezem gebruikt, maar dat zorgt alleen maar voor een hoop stofwolken. Gebruik in plaats van een bezem een industriële stofzuiger voorzien van een HEPA-filter of veeg nat. Als deze maatregelen nog niet voldoende oplossingen bieden, zorg er dan voor dat het werk zo georganiseerd wordt dat mensen zo min mogelijk risico lopen (taakroulatie) en verstrek persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM). Bekijk de arbocatalogus van jouw branche voor voorbeelden en alternatieven voor werken met risicovolle stoffen, toegespitst op jouw branche.

Voorlichting
Het nemen van maatregelen is een belangrijke eerste stap, maar het veiligheidsgedrag van medewerkers is essentieel voor succesvolle preventie. Immers, ‘even snel vijf minuten lassen’ is snel gedaan en het aankoppelen van afzuiging en aantrekken van PBM is dan net zo gemakkelijk ‘even niet gedaan’. Toch kunnen ook tijdens korte klussen de blootstellingsrisico’s te hoog oplopen. Zorg dat iedereen op de hoogte is van de noodzaak om ook in die gevallen maatregelen te nemen. Spreek mensen aan als ze niet veilig werken en wijs ze ook op hun eigen verantwoordelijkheid. Veilig werken moet vast onderdeel worden van het werkproces. Om mensen continu bewust te houden, helpt het om veilig en gezond werken als vast punt op de agenda te zetten voor het werkoverleg, al is het maar vijf minuten waarin telkens een onderwerp aan bod komt. Een gezonde toekomst begint nu!

Preventief medisch onderzoek
Zo’n 50% van de beroepslongziekten komt aan het licht tijdens preventief medisch onderzoek (PMO). Het is erg belangrijk om beginnende beroepslongziekten snel te detecteren. Behandeling kan zo snel worden gestart en ergere klachten worden voorkomen. Door aanpassingen op de werkplek of door aanpassingen in de werkzaamheden kan verzuim, ook van andere medewerkers, worden tegengegaan. De bedrijfsarts speelt hierin uiteraard een belangrijke rol, dus betrek de bedrijfsarts en zorg dat hij of zij goed is geïnformeerd over de risico’s in de organisatie.

Conclusie
Al lijkt er niets aan de hand, beroepslongziekten vergen onnodig slachtoffers en doden en vormen een hoge kostenpost voor de maatschappij. Bekijk de risico’s in jouw organisatie en neem maatregelen om schade op de lange termijn te voorkomen. Informeer medewerkers over de risico’s en druk ze op het hart niet lichtvoetig om te gaan met hun eigen toekomst.

Lees meer
In ‘Ademnood – Longziekten als gevolg van werk’ vertellen 7 slachtoffers, waaronder Kees Ludlage, hun adembenemende verhalen. Over hoe lang het duurt voor duidelijk is wat je mankeert, over het verliezen van de baan waar je van houdt, over het sociale isolement en het gevoel niet meer mee te tellen én over preventieve maatregelen. Hier vind je tevens verwijzingen naar branche-specifieke informatie over risicovolle stoffen.

Op Arboportaal vind je een uitgebreid overzicht van goedgekeurde arbocatalogi. Zoek jouw branche op, of raadpleeg een arbocatalogus van een andere branche met vergelijkbare werkzaamheden voor oplossingen.