In Nederland werken meer dan 900.000 zzp’ers. Een groot deel hiervan werkt in risicovolle sectoren. Voor de zzp’er en preventiemedewerkers die met zzp’ers werken is het belangrijk om te weten dat:
• veel bepalingen uit de Arbowet met betrekking tot arbeidsomstandigheden ook voor de zzp’er gelden;
• de Inspectie SZW ook optreedt als zzp’ers de Arbowet overtreden.
Ook al is iemand voor de Belastingdienst een zzp’er, er zijn situaties waarin hij door de Inspectie SZW aangemerkt wordt als werknemer of zelfs werkgever. Hoe zit dat?
Veiligheid en gezondheid, uw zorg
Iedereen mag in zijn eigen inkomen voorzien en een inschatting maken van de risico’s die hij of zij loopt. De overheid wil zo min mogelijk in de keuzevrijheid van mensen treden. De keuzevrijheid van werknemers is door de aard van de arbeidsovereenkomst in principe kleiner dan die van zelfstandigen. Werknemers verplichten zich contractueel om opdrachten van de werkgever op te volgen. Deze gezagsverhouding maakt dat een werknemer slechts tot op zekere hoogte kan kiezen welke werkzaamheden hij onder welke omstandigheden uitvoert. Daar tegenover staat dat de overheid aan alle werknemers beschermingsmaatregelen biedt via de Arbowet.
Voor zelfstandigen geldt deze beperking door de gezagsverhouding niet. Werken als zelfstandige impliceert dat men zelf kiest voor het dragen van verantwoordelijkheid en de daaraan verbonden risico’s. Wel dienen zelfstandigen vanuit de optiek van veiligheid en gezondheid beschermd te worden tegen ernstige (levensbedreigende) risico’s en dient gevaar voor derden (zoals passanten, klanten, omwonenden) te worden voorkomen.
Het verschil in regelgeving voor zzp’ers en werknemers kan problematisch zijn waar zzp’ers en werknemers op één arbeidsplaats werken. Er vindt dan een negatieve uitstraling plaats van de beperktere arbeidsbescherming van de zzp’er op de nalevingbereidheid van de werknemer. Ook ondervindt de handhaving problemen: er moet telkens worden vastgesteld of iemand wel of niet een ‘echte’ zzp’er is en welke regelgeving dan van toepassing is. Beide situaties zijn ongewenst. Dat is de reden waarom de Arbowetgeving per 1 juli 2012 is aangepast.
Bijna alle bepalingen van het Arbobesluit die maatregelen voor arbeidsrisico’s voorschrijven zijn ook voor zzp’ers van toepassing. Als een zelfstandige alleen werkt is maar een deel van deze regels van toepassing, namelijk alleen de regels die gaan over ernstige risico’s. Vergelijkbaar met het alleen werken van een zzp’er is, dat er wel anderen (zzp’ers, werknemers) op de arbeidsplaats werken, maar dan op een ander tijdstip. Indien er concrete normen in Arbocatalogi zijn vastgelegd, worden deze als referentiekader gebruikt in het toezicht op zzp’ers die werken op een arbeidsplaats waar ook anderen werken. Hierdoor zal er bijvoorbeeld geen ongelijke situatie meer bestaan tussen zzp’ers en werknemers op de bouwplaats met betrekking tot de te nemen maatregelen om de fysieke belasting te verminderen.
Casus
Een kapster is voor zichzelf begonnen als zzp’er. Ze werkt alleen in een kapsalon en dus zijn de meeste delen van de Arbowet en het Arbobesluit niet van toepassing. Het kapperswerk kan overbelasting met zich meebrengen voor armen, nek en schouders. Het is dus verstandig om hier rekening mee te houden door een pompstoel en ‘kappersfiets’ aan te schaffen. Maar verplicht is dat niet voor een zzp’er die alleen werkt. De zzp’er die alleen werkt is echter wel verplicht om professionele handschoenen te dragen bij het werken met blondeer- en permanentvloeistoffen. Als de kapster een stoel huurt in een kapsalon en op dat moment samen werkt met andere kappers is de zzp’er wel verplicht om een pompstoel en een ‘kappersfiets’ aan te schaffen.
Zzp’ers, werkgevers en werknemers volgens de Arbowet
De Arbowet onderscheidt verschillende groepen werkenden, namelijk werkgevers, werknemers en zelfstandigen (zzp’ers). Om te bepalen of u zelfstandige, werkgever of werknemer bent, is voor de Inspectie SZW de feitelijke situatie doorslaggevend. Zo is het mogelijk dat u voor de Belastingdienst als zelfstandige gezien wordt, maar door de Inspectie SZW als werknemer.
Werkgever
Een werkgever is iemand die mensen in dienst heeft, inleent of onder zijn gezag laat werken. De werkgever is verantwoordelijk voor de veiligheid en gezondheid van zijn werknemers. Hij moet onder andere zorgen voor de veiligheid van de arbeidsplaats en de deugdelijkheid van de materialen. Als een opdrachtgever of een hoofdaannemer een doorslaggevende invloed heeft op het werk wordt hij gezien als feitelijke werkgever. Bijvoorbeeld als hij instructies geeft over de dagelijkse activiteiten en de verstrekking van materiaal, arbeidsmiddelen en persoonlijke beschermingsmiddelen, dan is er sprake van een gezagsrelatie. Ook als de opdrachtgever of de hoofdaannemer werk laat verrichten door ingeleend personeel, is hij de op basis van de Arbowet de feitelijke werkgever. De feitelijke werkgever is altijd verantwoordelijk voor de naleving van de Arbowet. Daarbij is het niet van belang welke juridische constructie de opdrachtgever en opdrachtnemer met elkaar hebben afgesproken.
Werknemer
De werknemer volgens de Arbowet is degene die:
• werkt op basis van een arbeidsovereenkomst of publiekrechtelijke aanstelling;
• of door een werkgever is ingeleend (bijvoorbeeld uitzendwerk);
• of werkt onder gezag.
Zzp’er
Een zelfstandige (zzp’er) werkt niet onder gezag. Hij heeft juist een bepaalde mate van vrijheid bij het uitvoeren van de opdracht. Elementen die een rol spelen bij de beoordeling van het begrip zelfstandige voor de Arbowet zijn:
• Heeft de zelfstandige een bepaalde klus aangenomen en is hij zelf verantwoordelijk
voor het resultaat?
• Bepaalt hij zelf hoe hij het werk uitvoert en welk materiaal hij hierbij gebruikt?
• Zorgt hij zelf voor persoonlijke beschermingsmiddelen?
• Kan hij zelf zijn arbeidstijden bepalen?
• Moet hij eventuele schade, ontstaan door gevaarlijke of ongezonde werkzaamheden,
zelf betalen?
• Wat is de gezagsrelatie tussen de zelfstandige en de opdrachtgever?
Verschil werknemer – zzp’er
• de zzp’er werkt niet op basis van een arbeidsovereenkomst;
• de zzp’er heeft geen gezagsrelatie met de opdrachtgever;
• de zzp’er heeft vrijheid bij het uitvoeren van de opdracht;
• de zzp’er is (financieel) aansprakelijk voor schade als er iets niet goed gaat.
Voorbeeld 1
Een bouwbedrijf is bezig met een metselklus en komt metselaars te kort. U bent zzp’er en wordt als metselaar ingehuurd om te helpen met de klus. Als u er op vaste tijden moet zijn, een uitvoerder toeziet op uw werk en aan u instructies geeft hoe het werk moet worden uitgevoerd, bent u voor de Arbowet een werknemer. U werkt dan immers ‘onder gezag’.
Voorbeeld 2
Een bouwbedrijf geeft aan u de opdracht om een muur te metselen. Dit is aangenomen werk waarbij vooraf het resultaat en de prijs worden afgesproken. U bent vrij
om binnen de eisen van de opdracht uw werk uit te voeren. Daarnaast bepaalt u zelf de tijdstippen waarop u deze klus klaart. Ook zorgt u voor eigen materieel en persoonlijke beschermingsmiddelen. U werkt niet ‘onder gezag’ en bent dus voor de Arbowet een zelfstandige.
Gevaar voor derden
Deze bepalingen zijn altijd van toepassing voor zzp’ers. Soms levert uw werk onbedoeld gevaar op voor anderen, zoals andere werkenden, bezoekers, voorbijgangers, omstanders en omwonenden. De maatregelen die u neemt om uzelf te beschermen, zijn zeker niet altijd voldoende om ook anderen te beschermen. Zo kunnen voorbijgangers bijvoorbeeld worden geraakt door materialen of gereedschappen die van een steiger of bouwwerk vallen.
Zelfstandigen en de Arbowet
VAR
De Inspectie SZW accepteert de Verklaring Arbeidsrelatie (VAR) niet zonder meer als bewijs dat er sprake is van een zzp’er. De VAR geldt alleen voor de Belastingdienst en niet voor de Arbowet.
Werknemer en zzp’er die wordt gezien als werknemer
- U volgt de aanwijzingen van uw werkgever op.
- Uw werkgever is aansprakelijk voor kosten (bijvoorbeeld letselschade) die het gevolg zijn van gevaarlijk of ongezond werken.
- De gehele Arbowetgeving geldt voor u.
Inleenkracht
- U volgt de aanwijzingen van de inlener (het bedrijf waar u aan het werk bent) op.
- Degene die u heeft ingeleend is aansprakelijk voor schade die het gevolg is van gevaarlijk of ongezond werken.
- De gehele Arbowetgeving geldt voor u.
‘Echte’ zzp’er
- U hebt een grote mate van vrijheid in het uitvoeren van de opdracht.
- U bent zelf aansprakelijk voor schade als gevolg van gevaarlijk of ongezond werk.
- Een groot deel van de Arbowetgeving (maatregelen bij alle arbeidsrisico’s) geldt voor u.
- Als u alleen werkt gelden de maatregelen bij ernstige risico’s en gevaar voor derden.
Algemene Arbovoorschriften waar de zelfstandige aan moet voldoen, zijn:
- het voorkomen van gevaar voor derden (artikel 10 Arbowet)
- het zorgen voor de eigen veiligheid en die van andere betrokken personen door zich veilig en verantwoord te gedragen (artikel 11 Arbowet)
- het vermijden van levensgevaar of ernstige schade aan de gezondheid. Het niet naleven van deze bepaling is een misdrijf (artikel 32 Arbowet).
Voor zelfstandigen gelden geen systeemverplichtingen, zoals de risico-inventarisatie en -evaluatie (RI&E). Hierdoor heeft de zelfstandige minder administratieve lasten.
De voorschriften en verboden voor zelfstandigen hebben betrekking op ernstige risico’s voor de veiligheid of de gezondheid. De bepalingen zijn erop gericht de zelfstandige zelf te beschermen maar ook mensen die in zijn (directe) omgeving werken of aanwezig zijn, zoals bezoekers.
Bij gevaarlijk werk gelden dezelfde voorschriften en verboden voor werknemers en zelfstandigen. De voorschriften en verboden hebben vooral betrekking op de inrichting van arbeidsplaatsen.
- gevaarlijke stoffen en biologische agentia
- lawaai
- duikarbeid
- arbeidsmiddelen
- persoonlijke beschermingsmiddelen.
Meer weten:
Zelfstandigen en de Arbowet
