Tools om zitten op het werk te verminderen
Kantoormedewerkers zitten wel 10 uur per werkdag. Langdurig zitten verhoogt het risico op het krijgen van o.a. hart- en vaatziekten, diabetes en op vroegtijdig overlijden. Om het zitten op kantoor te verminderen zijn veel verschillende tools beschikbaar. Van Sta-zitbureaus tot stappentellers. Wat voor invloed hebben de verschillende tools op het verminderen van zitten, de werkproductiviteit, het ervaren van discomfort en lichamelijke klachten?
Langdurig zitten verhoogt het risico op het krijgen van o.a. hart- en vaatziekten, diabetes en op vroegtijdig overlijden1. Deze conclusies zijn voornamelijk gebaseerd op onderzoek met zelf-gerapporteerde zittijd. Een recente meta-analyse, waarbij resultaten van meerdere studies worden meegenomen, laat zien dat dit wetenschappelijke bewijs ook overeind blijft als de objectief gemeten zittijd en fysieke activiteit wordt geanalyseerd. Vooral voor mensen die langer dan 9.5 uur op een dag zitten, is het risico op vroegtijdig overlijden verhoogd2.
Kantoormedewerkers in Nederland zitten wel 10 uur per werkdag3 en behoren dus tot de risicogroep. Zitten verminderen binnen deze populatie is daarom van belang. Met de kantoormedewerker als doelpopulatie, is het kantoor juist ook een geschikte plek zitten te verminderen. Hiervoor zijn allerlei tools beschikbaar.
Tools om zitten te verminderen
In het algemeen worden de risico’s van langdurig zitten steeds meer erkent. Dit zorgt voor een groeiende markt van tools die beogen het zitten op kantoor te verminderen. Voorbeelden hiervan zijn zit-sta bureaus, bureaufietsen, stappentellers, smartwatches en zitballen.
Naast het verminderen van zitten zijn ook andere factoren van belang. Bij het inzetten van deze tools is het wenselijk dat de werkprestatie in ieder geval niet vermindert ten opzichte van zittend werk. Ook is het wenselijk dat het gebruik van deze tools tot zo min mogelijk discomfort leidt.
Hieronder wordt ingegaan op wat voor invloed verschillende tools hebben op het verminderen van zitten, de werkproductiviteit, het ervaren van discomfort en lichamelijke klachten. Dit wordt gedaan aan de hand van de meest actuele literatuur.
Zit-sta bureaus
Er is veel onderzoek gedaan naar het gebruik van zit-stabureaus. Zit-stabureaus blijken de zit-tijd met 100 minuten per werkdag te verminderen op de korte termijn (tot 3 maanden). Op de lange termijn (3 tot 12 maanden) zakt het gebruik naar net iets minder dan één uur per werkdag3. Het geven van instructies en een oefenperiode heeft een positieve invloed op het gebruik van zit-stabureaus. Verder lijkt het gebruik van zit-stabureaus geen invloed te hebben op de werkprestatie4. Ook op ervaren discomfort zijn er geen negatieve effecten gevonden, hoewel het aantal onderzoeken op dit gebied nog wat dun is.
Binnen de wetenschap is er nog geen consensus over de frequentie waarmee zittend en staand werk dient te worden afgewisseld. Wel blijft het van belang om bij gebruik van een zit-stabureau, ook langdurig staan te voorkomen. Langdurig staan kan namelijk schadelijk zijn en verhoogt bijvoorbeeld het risico op spataderen, daarom adviseren sommige organisaties om niet langer dan 15 minuten statisch en aaneengesloten te staan.
Zit-stabureaus zijn een goede tool om het zitten op kantoor te verminderen zonder negatieve effecten op werkprestatie of discomfort. Hierbij geldt dat er aandacht moet zijn voor de risico’s van langdurig staan.
Bureaufietsen en loopbandbureaus
Actieve werkplekken, zoals de bureaufiets en loopbandbureaus, zijn minder grondig onderzocht als het gaat om het verminderen van zitten. Wel weten we dat bij het gebruik van bureaufietsen en loopbandbureaus meer energie wordt verbruikt in vergelijking met zittend of staand werk5, uiteraard afhankelijk van de snelheid waarmee wordt gefietst of gelopen. Echter, het effect op de werkprestatie is iets minder positief. Met name muis-precisietaken tijdens het gebruik van loopbandbureaus verslechteren in vergelijking tot zitten5. Studies naar werkproductiviteit hebben echter in geen geval een gewenningsperiode meegenomen. Een gedegen oefenperiode met zulke bureaus kan deze negatieve effecten mogelijk afzwakken of opheffen. Er is een kleinschalige studie die aantoont dat na vijf weken gebruik van een bureaufiets, het ervaren discomfort in heupen en billen groter was dan daarvoor6. Voor deze actieve werkplekken is dus het devies om ze niet langdurig te gebruiken en voldoende af te wisselen met zittend en staand werk. Daarbij kan het tijd kosten om aan het gebruik te wennen.
Actief zitten
Bureauballen of zitballen worden ook vaak ingezet in het kader van minder zitten, omdat hierbij wordt verondersteld dat er een actieve zithouding wordt aangenomen. Echter blijkt uit onderzoek dat tijdens het gebruik van een zitbal evenveel calorieën worden verbrand als tijdens staand of op een bureaustoel zittend werk7. Ook blijkt de spieractiviteit rondom het stabiliseren van de romp, nauwelijks verhoogd. Wel wordt er een verhoogd discomfort ervaren8. Bureauballen lijken dan ook niet geschikt voor langdurig gebruik en hebben ook niet de voorkeur boven de bureaustoel. Voor afwisseling van zitten kan dus beter naar andere tools worden gekeken.
Digitale tools en stappentellers
Het vele gebruik van computer devices heeft, naast verschillende nadelen, het voordeel dat binnen kantoorpopulaties digitale tools makkelijk ingezet kunnen worden om zitten te verminderen. Er zijn veel verschillende digitale tools, van email-reminders en pauzeprogramma’s tot stappentellers met of zonder applicatie. Deze tools hebben als overeenkomst dat ze allemaal ingrijpen op het persoonlijke gedrag van de gebruiker. Stappentellers, bij voorkeur gekoppeld aan een app, zijn over het algemeen matig effectief om de zittijd te verminderen en duidelijk effectief in het verhogen van het aantal stappen9. Verder is het zo dat gebruik van deze tools op de lange termijn sterk lijkt af te nemen, hoewel deelnemers in onderzoeken wel tevreden lijken over de inzet van zulke tools. Digitale tools kunnen ingezet worden om zitten te verminderen maar lijken vooral effectief binnen een interventie met meerdere componenten.
Minder zitten of meer bewegen?
Vaak wordt gedacht dat met het vermeerderen van het aantal stappen, bijvoorbeeld door gebruik van een stappenteller, de hoeveelheid zitten één op één vermindert. Dit is echter niet het geval. In een kwartiertje kunnen heel veel extra stappen worden gezet, terwijl een kwartiertje minder zitten niet direct substantieel verschil maakt voor de gezondheid. Dit gegeven is belangrijk bij het kiezen van de tool(s) die je in wilt zetten. Moeten medewerkers hun zitten verminderen of hun stappen vermeerderen? Het is namelijk ook aangetoond dat interventies die zich duidelijk richten op het verminderen van zitten, ook succesvoller zijn hierin, in vergelijking met interventies die (ook) op actiever worden, focussen.
Meerdere maatregelen tegelijk (multi-component interventies)
Als je zitten wilt verminderen is het effectiever om meerdere tools tegelijkertijd in te zetten dan het inzetten van één tool. Er komt steeds meer onderzoek beschikbaar naar deze zogenaamde multi-componenten interventies. Hierbij worden bijvoorbeeld naast het plaatsen van (individuele) zit-stabureaus, ook email-reminders ingezet en wordt voorlichting gegeven over gebruik en de voordelen van-zit-stabureaus. Een component waarbij de omgeving wordt aangepast (zit-stabureau) wordt gecombineerd met een individuele component (email-reminders). Uiteraard speelt de persoonlijke voorkeur van medewerkers een grote rol in het succes van een interventie en het veranderen- en behouden van nieuw gedrag. Het aanbieden van meerdere tools, kan helpen om zo veel mogelijk medewerkers hun zittijd te laten verminderen.
Conclusies
Het gebruik van zit-stabureaus lijkt een goede oplossing om zitten op het werk te verminderen. Ook andere tools, zoals fietsbureaus en digitale tools kunnen worden ingezet, bij voorkeur naast en niet in plaats van het zit-stabureau. Inzetten van meerdere componenten heeft als voordeel dat meerdere mogelijkheden beschikbaar zijn voor individuele medewerkers. Daarnaast lijken deze zogenaamde multi-componenten interventies op groepsniveau ook effectiever om zitten te verminderen. Het gebruik van zitballen wordt niet of alleen in zeer geringe mate aanbevolen.
Bij gebruik van alle tools is het doel niet om zitten volledig te verbannen, maar om zitten af te wisselen met staan en bewegen. Langdurig gebruik kan namelijk leiden tot ervaren discomfort en andere gezondheidsrisico’s. Daarom is het voor iedere tool aan te bevelen om de gebruikers voor te lichten over optimaal gebruik en instellingen. Als het doel is om zitten te verminderen, moet daar de focus van de interventie ook op liggen, om de effectiviteit te vergroten.
Er blijven op dit gebied ook uitdagingen bestaan, zoals het overtuigen van de medewerkers die geen noodzaak en motivatie voelen, om tools om minder te zitten te gebruiken. Daarnaast is de uitdaging voor gebruikers van de tools om dit ook op de lange termijn vol te houden. Ook binnen de wetenschap zijn dit nog onderwerpen om verder uit te diepen.
Bronnen
Dit artikel is geschreven door: Door Lidewij Renaud, Maaike Huysmans (Onderzoekers bij afdeling occupational and public health, Amsterdam UMC, locatie VUmc) en Erwin Speklé (onderzoeker bij afdeling occupational and public health, Amsterdam UMC, locatie VUmc en Ergonoom bij Arbo Unie).
