SeRIEus: aansprakelijkheid bij ontbreken van RI&E

De RI&E blijft voor veel bedrijven een lastige verplichting, waarbij helaas nog van alles misgaat. Hoe zit het met de aansprakelijkheid van de werkgever wanneer een RI&E ontbreekt of onvolledig is? 

De Arbeidsomstandighedenwet verplicht een werkgever in zijn bedrijf een arbobeleid te voeren, met het oog op zo goed mogelijke arbeidsomstandigheden. Hiervoor is noodzakelijk dat een werkgever een zo goed mogelijk inzicht heeft in alle risico’s die zich in zijn bedrijf kunnen voordoen. Daarom dient de RI&E te worden uitgevoerd. In een RI&E moet worden vastgelegd welke maatregelen er in verband met die risico’s worden genomen (via het plan van aanpak). Wat er precies in de RI&E moet komen te staan is afhankelijk van de specifieke bedrijfsomstandigheden. Die zijn uiteraard per (type) bedrijf verschillend. 



Boetes bij ontbreken RI&E
?

Het ontbreken van de RI&E wordt primair bestuursrechtelijk gesanctioneerd: het is een (bestuursrechtelijke) overtreding (artikel 33 lid 1 Arbeidsomstandighedenwet). Bij het ontbreken/ onvolledig zijn van de RI&E kan een bestuurlijke boete worden opgelegd. Uit de Beleidsregel boeteoplegging arbeidsomstandighedenwetgeving blijkt dat een dergelijke overtreding een ‘overige overtreding’ is. 
Bij een ‘overige overtreding’ wordt eerst een waarschuwing of eis tot naleving gegeven (artikel 27 Arbeidsomstandighedenwet). Wanneer dit niet leidt tot een het opheffen van de tekortkoming zal een boete worden opgelegd, waarbij geldt dat het boetenormbedrag € 3.000 bedraagt. Het bedrag kan echter worden aangepast  - verlaagd of verhoogd - afhankelijk van hoe groot de betreffende organisatie of het bedrijf is. Ook als een bedrijf al eerder in de fout is gegaan kan dat ervoor zorgen dat er een hogere boete wordt opgelegd.

Aansprakelijkheid bij ontbreken RI&E


Kan een werkgever met succes aansprakelijk worden gesteld wanneer een RI&E ontbreekt en er een ongeluk plaatsvindt op de werkvloer waardoor een werknemer schade lijdt? De Hoge Raad oordeelde in 2003 (Dusarduyn / Du Puy; HR 16 mei 2003, NJ 2004, 176) dat enkel het feit dat een RI&E ontbreekt onvoldoende is om te concluderen dat een werkgever de zorgplicht heeft geschonden die op hem rust ten opzichte van zijn werknemers. 



Het ging er in deze zaak om een dakdekker (Dusarduyn), die door zijn werkgever op pad was gestuurd om werkzaamheden te verrichten aan het dak bij iemand die een bijkeuken liet bouwen. Een ander bedrijf plaatste een lichtkoepel op het dak. Het gat voor de lichtkoepel was al uitgezaagd, maar was afgedekt door isolatiemateriaal (waardoor het gat niet zichtbaar was). Dusarduyn valt vervolgens door het gat en loopt ernstig letsel op.

‘Omstandigheden van het geval’

Volgens de Hoge Raad hangt het ‘van de omstandigheden van het geval’ af of zorgplicht van de werkgever meebrengt dat er vooraf een RI&E moet worden opgesteld.

De Hoge Raad weegt in de zaak van de dakdekker ‘de aard van de betrokken werkzaamheden’ mee - het was een eenvoudig karwei van beperkte omvang. Daarnaast weegt de Hoge Raad mee dat het een ervaren werknemer betrof die in het bezit was van een veiligheidsdiploma. De Hoge Raad wijst de aansprakelijkheid van de werkgever daarom af.

De Hoge Raad heeft dit oordeel daarna nog een aantal keer herhaald: het enkel niet opgesteld hebben van een RI&E zorgt niet op zich voor aansprakelijkheid, hiervoor zijn aanvullende omstandigheden noodzakelijk.

Conclusie

Het ontbreken van een RI&E wordt voornamelijk via het bestuursrecht bestraft. Of het ook gevolgen heeft wanneer een werknemer zijn werkgever aansprakelijk stelt voor schade die hij lijdt door zijn werk (hij krijgt een ongeluk), hangt af van bijkomende omstandigheden.

De Hoge Raad heeft bepaald dat bij die beoordeling er naar álle omstandigheden moet worden gekeken. In het voorbeeld van de dakdekker in de zaak bij de Hoge Raad was er weliswaar geen RI&E gemaakt, maar was de werkgever tòch niet aansprakelijk vanwege de omstandigheden die in die zaak speelden. De Hoge Raad woog mee dat het geen ingewikkeld karwei was en de dakdekker ervaren was en bovendien in het bezit van een veiligheidsdiploma. 

Dat gezegd hebbende: het is natuurlijk niet in het voordeel van de werkgever als er geen RI&E is. Het kan wel degelijk een factor zijn in de beoordeling of een werkgever aansprakelijk is als een werknemer bijvoorbeeld een ongeluk krijgt, zij het niet (meteen) een doorslaggevende factor. Het gaat om de hele cocktail van omstandigheden tezamen.